Wist u dat molen De Speelman een monument is? Het is een rijksmonument nog al liefst. Wie wel eens bij ons op bezoek komt, weet dat altijd maar de helft van de poort openstaat. Op de dichte helft prijkt een bescheiden bordje.
Maar wat zegt dat eigenlijk? Wat maakt een gebouw tot iets dat de benaming monument verdient? En, misschien nog belangrijker, is het de moeite waard? Verdient het aandacht? Wat hebben we eraan? Als je het mij vraagt zijn monumenten tastbare getuigenissen van onze geschiedenis. In ons natte en winderige landje valt de afgelopen honderden jaren geen molen weg te denken. Rond 800 van onze jaartelling waren er al watermolens om graan te malen. En daarna kwamen de windmolens.
De oudste vorm is de houten vierkantige molen die in het geheel rond zijn voet draait om op de wind gezet te worden. Het waren korenmolens. Een variatie op dit ontwerp was de windmolen die water maalt; zo kregen we de polders droog. Omdat dit allemaal uitstekend werkte, floreerde het volk. De molens werden gemoderniseerd; er werden steeds nieuwe vindingen gedaan. De Hollandse industrie kwam tot bloei en we zonken niet dankzij het gemaal.
Er zijn mensen die Nederland en molens een afgezaagd plaatje vinden. Dat zijn mensen die een molen als landschapselement beschouwen, vermoed ik. Die zien niet het vernuft van een volk dat in zompige grond een afwateringssysteem op windkracht aanlegt, wonderbaarlijke fabrieken bouwt – waar het dak van kan draaien – en het weer gebruikt om de machinerie in werking te stellen. Niet alleen om graan te malen, er was een complexe bedrijvigheid. Dat zegt wel iets over dit land en onze voorgangers. Het toont onze geest. We zijn van oudsher een handeldrijvende natie, geen krachtiger symbool om dat uit te drukken dan de molen. Onze oer-industrie. Zagerijen, oliepersers, papierfabrieken, pellerijen, snuifproducenten, en nog heel wat meer. Allemaal molens uiteraard. Al die bedrijven liepen op wind. Het gebruik van duurzame energie is tegenwoordig weer hypermodern. Wie durft dat afgezaagd te noemen? Zo is het gegaan.
Overigens, monument-zijn wil natuurlijk niet zeggen dat je alleen maar geschiedenis staat te wezen. Wij zijn helemaal in het hier en nu – bij de tijd. Iedere woensdag en zaterdag van tien tot drie. Kom eens langs, zou ik zeggen. Tot ziens.
De knecht van molen De Speelman te Overschie